موضوع

تالاب انزلي

مقدمه

تالاب در لغت به مفهوم آبگير ، استخر و بركه و به طور كلي محلي است كه آب رودخانه ها و چشمه ها يا آب باران در آن جمع شود و راكد بماند و به همين جهت آن را مرداب مي گويند . طبيعي است كه تعريف جامعي از تالاب كه بيانگر كليه اختصاصات آن باشد بايد از ديدگاه اكولوژيك مطرح شود و چنين مفهومي ، نخستين بار در توافق نامه ( كنوانسيون ) رامسر عرضه گرديده و اين پديده را عبارت از « مناطق مردابي  آب مانده ، جاري ، تازه ، لب شور و يا آبهاي دريا به شرطي كه هنگام جزر ، ارتفاع آب بيش از 6 متر نباشد » دانسته اند . تعريف ديگري نيز توسط كميسيون تالابهاي كشور در سال 1362 از تالاب شده كه  جنبه هاي اكولوژيك بيشتري بر آن مترتب است . طبق اين تعريف « تالاب ناحيه اي از مظاهر طبيعي خدادادي است كه در روند پيدايش ، خاك آن به وسيله آبهاي سطحي و زير زميني به صورت اشباح درآمده و طي يك دوره كافي و در شرايط عادي محيطي تشكيل شده و داراي توالي زيستي مي باشد . اين مجموعه ( اكوسيستم ) داراي جوامعي از گياهان و جانواران ويژه اي است كه امكان سازگاري در چنين شرايط اكولوژيكي را دارا مي باشند مثل مرداب . باتلاق ، بركه ، آب بندان و غيره ) هر چند كه هنوز اصطلاح مرداب انزلي عموميت داشته و حتي بسياري از متخصصين علمي نيز از استعمال واژه « تالاب » پرهيز مي كنند اما تعاريف فوق تاكيد مي نمايد كه لغت تالاب داراي مفهومي جامع است و تفاوت اين دو تنها در ويژگيهاي اكولوژيك آنها مي باشند .

موقعيت جغرافيايي

تالاب انزلي ، در ساحل جنوب غربي درياي خزر ، در غرب دلتاي سفيدرود و در جنوب بندر انزلي ، در استان گيلان واقع شده و از قسمت غرب به كپورچال و آبكنار ، از جنوب به صومعه سرا و   بخش هاي رشت محدود شده و در مختصات جغرافيايي 37 درجه و 28 دقيقه عرض شمالي و 49 درجه 25 دقيقه طول شرقي قرار گرفته است

محدوده آب آن شامل چهار بخش يا حوضچه آبي به شرح زير است :

تالاب ما هرروزه كه سابقاً به نام خليج كپور چال ناميده مي شد در بخش غربي تالاب سياه كشيم در جنوب غربي ، تالاب شيجان و در بخش شرقي و بخش مركزي. اين چهار بخش از نظر خصوصيات فيزيكي و شيميايي، مرفولوژيك، فيتو اكولوژيي و جغرافيايي داراي تفاوتهاي چشمگير بوده و سيستم هاي متفاوتي را ارائه مي نمايند

محدوده آب تالاب انزلي را مي توان در مساحتي بالغ بر 100 كيلومتر مربع تصور نمود و اختلاف نظر در ميزان وسعت آن به اين دليل است كه از آخرين محاسبات تعيين حريم آن سالهاي درازي مي گذرد و از حدود 30 سال قبل كه اين پهنه آبي و رسوبهاي آن را 400 كيلومتر مربع اعلام نموده اند هنوز اقدام مهمي از طرف سازمانهاي مسئول براي تعيين مساحت دقيق آن به عمل نيامده و نوسانهاي آب درياي خزر نيز در بر هم زدن كليه برآورد ها موثر بوده است . اما محدوده آبريز آن داراي وسعتي معادل 3740 كيلومتر مربع مي باشد كه در حدود 2000 كيلومتر مربع آن دشت و بقيه زمينهاي كوهستاني و كوهپايه است كه از سمت شمال به درياي خزر ، از جنوب و غرب به انتهاي شيب سلسله جبال البرز و كوههاي تالش و از جانب شرق به دلتاي رودخانه سفيد رود محدود مي گردد . آبهاي وارده به تالاب از طريق رودها ، نهرها و زهكشهاي زراعي واقع در حوزه هاي آبريز كاسه اي شكل صورت مي گيرد . عمده رودهاي منتهي به آن از كوههاي تالش سرچشمه گرفته و در مسير پرشيب خود به دشت مي رسند . ديگر جريانهاي ورودي ، مربوط به آبهاي اضافي و برگشتي مزارع تحت آبياري مي باشند كه بيشتر در شرق تالاب واقع شده اند. از رودها و زهكشهاي طبيعي منتهي به تالاب ، از غرب به شرق مي توان كچلك ، سياويزان، شيله سر، بهمبر، بيجار خاله، مرغك ، خاكايي، اسفند، ( سيارودخان)، كلسر، چمثقال ( ماسوله رودخان )، نرگستان   ( روكو )، كانال مادر ( سيابي )، گازرودبار ( لاكسار )، سياه درويشان، هندخانه، گازگيشه، باغبان خاله، پيربازار و خمام رود را نام برد. رودهاي منطقه فومنات به تامين كننده بخش مهمي از آبهاي تالاب هستند پس از عبور از دره هاي تنگ و باريك و سنگي به مناطق دشتي رسيده و در اراضي پست حاشيه تالاب به يكديگر متصل       مي شوند و به صورت مجاري آبي وارد تالاب مي گردند . در سفرنامه ها و مدارك تاريخي از رودهاي متعدد ديگري نيز نام برده شده كه اكنون بسياري از آنها از جريان افتاده و از بين رفته اند .كليه آبهاي ورودي به تالاب توسط 5 روگا ( مجراي آبي و معبر ) و از طريق كانال غازيان به دريا تخليه مي شوند . تفاوت اين روگا با رودها و ديگر مجاري در تغييرات شديد آبدهي آنهاست و به ترتيب و از غرب به شرق عبارتند از : تازه بكنده (شنبه بازار يا پاشا روگا ) ، نهنگ روگا ، راسته خاله ، پيربازار روگا و سوسن روگا .روگاي اخير در نزديكي زير پل غازيان به يكديگر متصل مي گردند و سپس با الحاق به نهنگ روگا و در محوطه بندرگاه به شنبه بازار روگا و عبور از كانال كشتي راني و گلوگاه دو موج شكن ( تنها راه ارتباطي تالاب با دريا ) وارد درياي خزر مي شوند . هر چند كه هر سال 4/2 ميليارد متر مكعب آب وارد اين پهنه آبدار مي گردد اما به دلايلي كه اشاره خواهد شد ، عمق تالاب در فصل بهار به بيش از 5/2 ـ 5/1 متر و آن هم در قسمت غربي كه داراي حوضه آبي وسيعتري است نمي رسند. بخش شرقي تالاب داراي حداقل عمر مي باشد. در بررسي مراحل تكوين و شكل گيري تالاب به نظرات و فرضيات مختلف و متعددي برخورد  مي نماييم كه عمده ترين دليل پيدايش آن را با كاهش سطح آب درياي خزر در قرن 13 ميلادي همزمان با شكل گيري شبه جزيره انزلي مرتبط دانستند. به تعبيري ديگر ، تالاب انزلي گودرفتگي حاصل از تكتونيك مي باشد كه با پسروي آب درياي خزر تا حدودي از دريا جدا افتاده و با تيغه ماسه اي كه از حركات دريا و امواج آن ايجاد شده تشكيل گرديده است .

شكل گيري انزلي

انزلي براي آخرين بار در 70 الي 100 هزار سال قبل با رسوب گذاري مارن ( ماسه دانه ريز ) به ضخامت تقريبي 450 متر در حاشيه ساحلي شكل گرفت اين رسوبات را       ( كاسپين ) قديمي مي گويند اين موقعيت احتمالاً تا اواخر دوره يخچالي ادامه داشت و انزلي و مرداب انزلي هنوز به شكل فعلي نبوده است و شايد با فرسايش كوههاي اطراف حوضه هاي فرو نشسته وارد شده و نهشته هاي ( كاسپين ) قديمي ته نشين گرديده و در عين حال مقدمه شروع رسوبات زير دريايي زمان تا حدود 15 هزار سال قبل ، رسوبات ( كاسپين ) جديد بر روي رسوبات قبلي به وجود آمد .

آب دريا به عقب نشيني خود ادامه داد و رسوبات آبرفتي بر دشت ساحلي رفته رفته از آب بيرون آمد و باريكه طويلي پديدار شد . با توضيحات فوق مرداب انزلي در حدود 15 هزار سال قبل آخرين رسوباتي كه شهر انزلي بر روي آن بنا شده ( كاسپين ) جديد است كه مي توان صدفها و بقاياي آن را در حفاري هاي چاههاي آب بدست آورد رسوبات نرم « فورش در اصطلاح محلي » و شامل « رس ، ماسه و آهك » كه ضخامت آن از 30 تا 160 متر متغير است. شهر انزلي بر روي  بنا شده و با پسروي تدريجي آب دريا مساحت آن بيشتر شد . اين جزيره بر اثر فعل و انفعالات جوي و ساير عوامل طبيعي به صورت حاليه انزلي و غازيان ، شكل گرفت و كانال بين اين دو قسمت ايجاد گرديد .

سن تالاب انزلی بسیار جوان است از لحاظ زمین شناسی اصولا تالابها به صورت خلیجهای هستند که به وسیله تیغه ماسه ای از دریا جدا شده اند و مرداب خلیجی نامیده می شوند و یا نقاط گودی هستند که در اثر حرکات پوسته ای زمین شکل می گیرند که در مورد تالاب انزلی پسروی دریای خزر و جريانات دريايي منجر به جدا سازي آن از دريا شده است.

این تالاب در اثر تشکیل دو زیانه خشکی باریک دشتی به پهنای ۲۷۰ تا ۹ کیلومتر و کاهش ارتفاع سطح آب دریا شکل گرفته است، زبانه غربی به نام شبه جزیره بندر انزلی نامیده می شود که تا کپورچال ادامه دارد و شبه جزیره ماهروزه در این بخش در خلیج کوچک کپورچال و بهمبر را از همدیگر جدا می سازد.

اهميت و ارزش تالاب انزلي

تالابها در مجموع داراي ارزشها و فوايد بسيار زيادي بوده و از نظر اكولوژيكي و اقتصادي مي توانند در ابعاد منطقه اي و يا بين المللي مطرح باشند تالاب انزلي جدا از اين ارزشها نبوده و اهميت هاي چندگانه آن چه از نظر بين المللي و چه داخلي به جز مسايل اكولوژيك و زيست محيطي نقش خاصي در جغرافيا و حيات اجتماعي ، اقتصادي ، فرهنگي و سياسي منطقه دارد .

از جنبه هاي اجتماعي ، نقش علمي آن بر زمينه هاي مختلف جانور شناسي ، گياه شناسي و اكولوژي ناشناخته نيست و محققين مي توانند از آن به عنوان يك آزمايشگاه طبيعي رايگان در زمينه هاي گوناگون استفاده نمايند . نقش فرهنگي و تاريخي تالاب انزلي در فرآيند زمان روشنگر اهميت بيشمار آن در زمينه شكل گيري اجتماعات انساني است به ويژه كه در صده هاي اخير اين ناحيه به عنوان گذر گاه فرهنگي « دروازه اروپا » مطرح بوده و موثرترين معبر تماس و ارتباط با ديگر فرهنگهاي غربي را ايجاد نموده است . نبايد فراموش كرد كه گذر اكثريت سياحان ، جهانگردان و تاريخ نويسان از اين طريق صورت مي گرفته است . وجود مناظر وچشم اندازهاي كم ياب و بديع موجود در تالاب همواره جذبه خاصي را براي علاقمندان به طبيعت و نيز گردشگران گريزان از غوغاي شهرها ايجاد كرده است . اگر تفريح و تفرج و اساساً گذران اوقات فراغت را كه يكي از نيازهاي اصلي انسان به شمار مي رود در كنار ورزشها و سرگرمي هايي چون ورزشهاي آبي در اين مناطق مورد بررسي قرار دهيم در مي يابيم كه اين پهنه گسترده ، آرامش روحي بسياري از گردشگران ايراني و حاشيه نشينان شهري و روستايي خود را فراهم نموده است .

از نظر هيدروليك ، تالاب نقش مهمي در جذب سيلابها داشته و جريانهاي تند آنرا كاهش مي دهد . و آنها را به طور موقت به ذخيره هاي آب تبديل مي كند كه در نتيجه لايه هاي آبده زمين نيز غني مي شود . وجود پديده آبي چون تالاب انزلي به عنوان مانعي در مقابل هجوم دهها رودخانه بزرگ و كوچكي كه با شيب تند از كوههاي البرز و تالش به سمت اراضي پست ساحلي سرازير مي شوند ارزش فوق العاده زيادي دارد .

 طبيعت سيلابي اين رودها بدون وجود تالاب به مثابه يك مخزن با ثبات ، قادر خواهد بود اختلالات آشكاري در كانون هاي جمعيتي و سكونتي متمركز در دشت گيلان پديد آورد با توجه به وجود گياهان مختلف آبزي در تالاب انزلي اين بستر تقريباً متراكم از انواع رويشهاي گياهي به عنوان يك پالايشگاه طبيعي جهت جلوگيري از گسترش آلودگي رو به تزايد مطرح مي شود زيرا تحقيقات علمي انجام شده توسط دانشمندان نشان مي دهد كه برخي از گياهان آبزي قادر به جذب و تقليل تركيبات آلي و معدني موجود در فاضلاب هاي بوده و با عمل خود پالايي به صورتهاي فيزيكي ، شيميايي و بيولوژيكي مهمترين مشكل تالاب يعني آلودگي را كاهش مي دهند .گونه هاي گياهي نظير ني ، پيزر آبي ، عدسك آبي ، اسپيرو دلا و سراتوفيلوم شناور كه به ميزان و تراكم زياد در تالاب انزلي مشاهده مي شوند داراي چنين خصوصياتي هستند پوشش گياهي موجود در تالاب عامل مهمي در جلوگيري از فرسايش كرانه هاي ساحلي است .

سيستمهاي ريشه اي اين گياهان به حفظ خاك كمك مي كند و حركات موينه اي از عدم ثبات جلوگيري كرده و باعث مي شود تا لايه هاي سطحي شسسته نشود. براي آنكه تالاب انزلي به عنوان يك واحد اقتصادي در راستاي توليدي خود به نحو مطلوب قرار گيرد بايد توانهاي توليد آن و نيز روشها و تكنيك بهره برداري اصولي از آن شناخته شود . اما از آنجا كه  فرآيند توليد اقتصادي تالاب به طور عمده توسط طبيعت صورت مي گيرد تنها هزينه لازم براي تداوم روند توليد ، سالم نگه داشتن آن و جلوگيري از درهم ريختن معادلات تعادل زيستي و محيطي آن است .

پرندگان تالاب انزلي

 145 گونه  پرنده مها جر در ایران شناخته شده اند. 77 گونه( 53%) از این پرندگا ن را می توان در تالاب انزلی مشاهده نمود. در سال 1381 حدود 700،000 پرنده مهاجر از قبیل اردک، غاز، قو و چنگر در تالاب مشاهده شده اند که از سیبری یا دیگر مناطق جهان به این ناحیه مها جرت کرده اند. تالاب یکی از مهمترین زیستگاهها برای زمستانگذرانی پرندگا نی نظیر باکلان کوچک  است که در اواسط زمستان به طور منظم پذیرای بیش از 500 پرنده می با شد. پلیکا ن سفید، پلیکان پاخا کستری، و غاز پیشانی سفید کوچک از پرندگا نی محسوب می شوند که بسته به شرایط آب و هوایی در این مکان زمستانگذرانی می کنند. این منطقه بعنوان گذرگا ه پرندگا نی نظیر اردک سر سفید، سلیم سینه بلوطی، خروس کولی شکم سیا ه و پا شلک کوچک به ثبت رسیده است. ازگونه های ارزشمند دیگر پرندگا نی  شا مل قوی کوچک، اردک بلوطی ، عروس غا ز و اردک سر سیا ه می باشد که در ایران در معرض خطر انقراض می باشند.

خروجی تالاب انزلی به دریای خزر می ریزد. این امر با عث شده که تالاب به عنوان مکا ن منا سبی برای تخمگذاری گونه های ما هیا ن بشمار آید. بعبارت دیگر برخی از این گونه ها فقط در تالاب انزلی یا فت می شوند و در هیچ نقطه ای از بخش جنوبی دریای خزرنمی توان آنها را مشاهده نمود39 گونه از 49 گونه ماهیان تالاب انزلی منحصرأ در تالاب زندگی می کنند. زالون، رفتگر سنگی، گاوماهی مرمری،  سیم، سس ما هی ، ما هی ریز نقره ای، سوف هشتر خا ن، و کولی از گونه های رایج ما هیا ن تالاب می با شند.

علل مرگ تدريجي تالاب

مهمترين عوامل موثر دركاهش سطح تالاب انزلي و بروز مرگ زودرس آن عبارتند از : كاهش سطح آب درياي خزر ، رسوبگذاري و افزايش گياهان آبزي ، آلودگيها ، استفاده از سموم و كودهاي مختلف در فعاليتهاي زراعي و بهره برداري بي رويه از منابع و ذخاير آبزي در اشكال صيد و شكار .

يكي از كارشناسان مسائل زيست محيطي استان  مي‌گويد: انتقال مواد رسوبي از طريق رودخانه‌هاي ورودي به تالاب و ته‌نشيني مقدار زيادي از مواد معلق در آن يكي از علل كاهش عمر طبيعي تالاب و مرگ زودرس آن است به طوري كه سطح وسيعي از تالاب مملو از رسوبات شده و حيات تالاب را در خطر انداخته است .

عمده ترین آلودگی تالاب بین المللی انزلی از طریق رودخانه پیربازار که از دو رودخانه کوچکتر گوهرود و زرجوب داخل شهر رشت منشا می گیرد، منتقل می شود. فاضلاب ها و آلاینده های شهرستانهای بندرانزلی، فومن، صومعه سرا، رشت و ماسال نیز به این تالاب می ریزند. علاوه بر فاضلابهای شهری، سموم کشاورزی شالیزارهای روستاهایی پیرامون تالاب انزلی نیز از طریق زهکش ها به طور مستقیم وارد این تالاب می شوند.

محمدجواد عزيزي مي‌افزايد: فعاليت‌هاي كشاورزي نسنجيده در اطراف تالاب انزلي از عوامل تخريب و زوال اين تالاب است و رشد و توسعه شهرها و شهرك‌هاي صنعتي بدون مكان‌يابي صحيح به عنوان 2 منبع آلودگي آّب تالاب به شمار مي رود .

مهدي داوودي كارشناس مهندسي فاضلاب نيز دراين‌باره مي‌گويد: علاوه بر فاضلاب‌هاي شهري، سموم كشاورزي شاليزارهاي روستاهاي اطراف تالاب انزلي نيز از طريق زهكش‌ها به طور مستقيم وارد اين تالاب مي شود .

سالانه 30 ميليون تن فاضلاب و زباله شهري و روستايي از رودخانه ها وارد تالاب انزلي مي شود. الهيار مغبون، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل زيست محيطي اظهار داشت، اين حجم زباله و فاضلاب، خطري جدي براي تالب انزلي محسوب مي شود و بايد براي رفع اين مشكل بزرگ زيست محيطي چاره انديشي اساسي صورت گيرد.

تغييرات تراز آب درياي خزر :

تالاب انزلي به طور كلي تحت تاثير نواسانهاي سطح آب درياي خزر قرار دارد . با توجه به اين كه تغييرات سطح دريا در تكوين تالاب نقش اصلي را داشته ، بسياري از خصوصيات فيزيوگرافي و جنس خاك كف و كناره هاي آن مي تواند با نوسانهاي دريا توجيه شود ، مطالعات انجام شده در اين رابطه نشان مي دهد كه وضعيت آبي تالاب نيز در شعاع قابل ملاحظه اي همواره با اين نوع تغييرات نواسان داشته است . از مهمترين آثار عقب نشيني آب درياي خزر در گذشته خشك شدن نواحي اطراف غازيان ، جزيره ميان پشته ، كناره هاي بلوار و مناطق ديگر انزلي بوده كه سبب كشش آب تالاب به طرف دريا و سرعت بخشيدن به خشك شدن آنها گرديده است .

نوسا نا ت سطح آب دریای خزر و پدیده یوتریفیکا سیون ( غنی سا زی آب توسط مواد مغذی)،که در اثر ورود فا ضلاب تصفیه نشده ایجا د می شود ، با عث شد که اکوسیستم تالاب رو بزوال نهد. با توجه به این موضوع کنوانسیون رامسر تصمیم گرفت که تالاب انزلی را در فهرست مونترو به ثبت برساند و متذکر شود که اقداما ت احیای تالاب با ید بدون فوت وقت صورت گیرد.

رسوب گذاري و افزايش رشد گياهان آبزي :

مقادير زيادي از رسوبهاي تالاب انزلي مربوط به محيط خارج ، يعني رودهاي منتهي به آن است با توجه به اين نكته كه تالابها اصولاً داراي ساختار شديد رسوبي مي باشند تغييرات و دگرگوني هاي اساسي تالاب انزلي را مي توان ناشي از رسوب گيري آن دانست . سرعت چنين فرآيندي توام با رشد گياهان نقش اساسي را در ايجاد مناطق ماندابي ، پيوستگي اراضي و تبديل به جزاير كوچك و بزرگ و به اصطلاح محلي « گوده » ايفا مي نمايند . ايجاد جزاير يا گوده ها در تالاب دقيقاً در اثر رسوب گذاري توسط رودخانه هاست و اگر خانم كارلاسرنا در 120 سال قبل به تراكم روز افزون رسوبها اشاره مي كند بيراه نيست . جزايري نيز كه رابينو از آنها نام مي برد اكنون يا وسعت گرفته اند و يا با پيوستن به اراضي خشك كناره از محيط آبي پيرامون آنها اثري ديده نمي شود . اگر در سال 1915 ميلادي در اين گستره آبي تنها 10 جزيره وجود داشته ، در روند خشك شدن تدريجي تالاب به 1937 تعداد مزبور تا 22 جزيره افزايش يافته است و در حال حاضر جزء چند جزيره ( گوده ) بزرگ  بقيه به خشكيهاي مجاور متصل شده اند . لذا با تسريع رسوبگذاري توسط رودها كه از سالهاي بسيار دور تداوم داشته و به ياري عوامل ديگر ، عمق تالاب كاهش يافته و آثار متعددي در اين اكوسيستم بر جاي گذاشته است كه نخستين نتيجه آن بر هم زدن شرايط زيستي و تركيب گونه هاي جاندار آن است با به وجود آمدن شرايط باتلاقي ، فعاليت هاي زيستي موجودات آبزي به شدت كاهش مي يابد.

گياهان آبزي:

فيتوپلانگتونها يا گياهان كوچك آبزي مانند: ماكروفيت ها يا گياهان آبزي بزرگ موجوداتي هستند كه قادرند مواد غذايي خود را از ديگر مواد تامين نمايند و آنها قادرند مواد آلي را از مواد اوليه سنتز نمايند. بنابراين نقش سازنده اي در چرخه ي مواد به عهده دارند. اين موجودات انرژي لازم را براي سنتز مواد آلي از نور تامين مي كنند، به همين دليل فتواتوترف خوانده مي شوند.

رويش گياهان آبزي در تالاب امري طبيعي به شمار مي آيد و در حالت مخصوص نسبت ورود رسوبات ريزدانه و مواد معلق در آب رودخانه ها و بيشتر شدن كودهاي داخل مزارع در مواقع بارانهاي شددي و وارد شدن اين مواد از طريق زهكشي طبيعي يا شبكه آبياري به رويش آنان توان بيشتر مي دهد.

گياهان آبزي تمام دوره رشد را در آب مي گذرانند، گياهان آبزي وقتي تمام اندامهاي آنها خارج از آب قرار مي گيرد به رشد زايشي تبديل مي گردد. اين گياهان قادرند شرايط بي هوازي و كمبود اكسيژن را تحمل كنند و به رشد خود ادامه دهند. رشد اين گياهان موجبات

1- توليد اكسيژن

2- شفاف نمودن آب

3- جذب مواد سمي و مضر در آب

4- ايجاد محيط مناسب براي بچه ماهيان و ساير موجودات آبزي

5- ايجاد غذايي مناسب براي بسياري از آبزيان

6- جلوگيري از ريزش دهانه آبگير

از طرف ديگر رشد بي اندازه اين گياهان باعث

 1- هدر رفتن آب

2- جلوگيري از حركت آب

3- مداخله در تاسيسات آبي

4- جلوگيري از ماهيگيري و قايق راني

5- ايجاد سيلابهاي فصلي

6- كاهش تنوع جانوري مي گردد.

تالاب انزلي با تنوعع گونه هاي گياهي بالا از نظر ابعاد و اندازه طيف گسترده اي را در بر مي گيرند به طوري كه از گياه گلدار شناخته شده به پهنايي معادل 1 تا 5/1 كيلومتر دارد و فاقد ريشه است تا گونه هايي مانند: توسكاي قشقايي كه به ارتفاع چندين متر مي رسد ديده مي شود. تالاب انزلي در طول زمان به ويژه در چند دهه اخير دستخوش تحولات و دگرگوني هاي زيادي شده است كه در نتيجه آن شرايط مناسبي براي گسترش گياهان برآمده از آب فراهم شده است.

كه از جمله گياهان اين گروه به گونه هاي : ني – لاله مردابي- استخرخان و... اشاره كرد. اين گياهان با داشتن ساقه ها و برگهاي سخت كه به كندي تجزيه مي شود،    خرده هاي سلولزي غير حاصلخيز به جاي مانده از آنها و همچنين ريزم سخت و بسيار ضخيم اين گياهان كه به صورت شبكه اي در زير گل و لاي تالاب گسترده شده است. در افزايش رسوبات بستر و بالا آمدن كف تالاب نقشي دارد. علاوه بر اين گياهان برگ شناور مانند: آزولا و گياهان برآمده از آب در رسوب زايي و بالا آمدن بستر تالاب مؤثرند. اين گياهان هنگامي كه به صورت متراكم رشد مي نمايند از نفوذ نور به عمق آب در تبادلات گازي ممانعت به عمل آورده و عرصه را براي رويش ساير گياهان به ويژه گياهان غوطه ور كه ارزش زيادي دارند. بدين ترتيب تنوع گونه هاي گياهي به تبع آن تنوع ژنتيكي به نسبت پايين مي باشد، هر گونه تغيير در چنين فضايي در سراسر آن منتشر مي شود و آسيب را به تمام اين اكوسيستم وارد مي آورد. در مقايسه با اكوسيستم خشكي اين گياهان به علت نازكي، سبكي پس از پايان دوره رشد به راحتي تجزيه مي شوند. بنابراين نقش مهمي در افزايش رسوبات كف تالاب دارد و گياهان فوق محل مناسبي براي تخم ريزي ماهيان و تجمع جانداران مورد تغذيه ماهيها مي باشد و علاوه بر اين منبع غذايي با ارزشي براي پرندگان آبزي هستند.

طبق مطالعات انجام شده طي دهه هاي گذشته وسعت گياهان برآمده از آب افزايش يافته در حالي كه وسعت گياهان برگ شناور و وسعت محدوده هاي باز آبي با گياهان غوطه ور كاهش يافته است. در چند دهه اخير دخالت انسان در چنين زيست گاهي به تدريج سراسر اكوسيستم تالاب ايجاد كرده است.به گزارش ايسنا، مهندس زلفي نژاد با بيان اين که با افزايش بار رسوبي تالاب انزلي در نيم قرن اخير که عمق تالاب را از 11 متر به 2.5 متر رسانده است

 مسلم است كه رسوبها به دليل دارا بودن مواد مغذي مناسب رشد گياهان به گسترش آنها كمك مي نمايند . هر چند از يك سو ، رويش گياهان آبزي در محيط هاي آبي نظير تالاب انزلي امري طبيعي به شمار مي رود و تداوم زندگي حياتي موجودات در اين پهنه آبي ، در شرايط متعادل به وجود گياهان وابسته است اما از طرف ديگر ازدياد گياهان مزبور همواره از مهمترين عوامل مرگ اين اكوسيستم به شمار آمده است . در واقع بيش 83% از سطح كل تالاب پوشيده از انواع مختلف گياهان آبزي است و مي توان گفت كه اكوسيستم تالابي درمرحله تبديل به اكوسيستم گياهي قرار گرفته و بخش وسيعي از آن به شكل مزرعه آماده درو در آمده است . در حقيقت گياهان و رسوبها دور تسلسل بسته اي را در تالاب تشكيل مي دهند . گياهان با انجام عمل صافي و كاهش جريان آب باعث رسوب مواد معلق ورودي از طريق رودها شده و شرايط را جهت رشد و تكثير گياهان ريشه داري نظير ني مساعد مي كنند و خود اين گياهان متقابلاً عمل رسوبگذاري را تشديد مي نمايند .

رسوبها و گياهان هر يك به سهم خود ، از نفوذ نور خورشيد در آب كه براي ادامه حيات موجودات زنده لازم است ممانعت به عمل مي آورند . با پوشيده شدن سطح آب از گياهان و كدر شدن از ذرات معلق رسوبي ، اكسيژن محلول در آب كاهش مي يابد و با كم شدن عمق ، قابليت حمل اكسيژن از دست مي رود . خلل و فرج سنگها در بستر آب به وسيله رسوبها مسدود مي شود و زيستگاههاي كفزيان و ديگر جانوران آبزي از بين رفته و برانش ماهيان به رسوبگيري مبتلا مي گردد تخم ماهيان را رسوبها           مي پوشانند و در زيستگاههاي پرندگان مهاجر آبزي اختلال ايجاد كرده موجب مي شوند كه آبگيرها قطعه قطعه بر جاي بماند . اراضي زراعي حاشيه نيز غرقابي مي شود و كف مجاري بالا آمده و نهايتاً مسير رودها تغيير پيدا مي كند مشكلاتي كه در سالهاي اخير به نام غرقابي اراضي حاشيه تالاب بروز نموده ، دقيقاً مربوط به رسوبهاست چون با انباشته شدن آنها در دهانه ها ، مجاري ورودي مسدود مي گردد و با طغيان آب رودها به خصوص در ايام بارندگي هاي سنگين و طويل المدت و عدم ظرفيت تالاب ، آبها برگشته به اراضي حاشيه و بالا دست سرريز  مي شوند . چنانچه اين امر با فصل زراعت همزمان باشد خسارات اقتصادي فراواني برجاي مي گذارد از ديگر سو گذرگاههاي آبي به مرور كم عمق تر شده و ادامه تردد روستاييان مقيم حاشيه تالاب را كه به وسيله قايق رفت و آمد مي نمايند دشوار مي سازند .

عوامل مؤثر در مرگ زود هنگام تالاب:

1-  كاهش سطح آب درياي خزر

2-  رسوب گذاري

3-  افزايش گياهان آبزي

4-  آلودگي ها – استفاده از سموم و كودهاي مختلف در فعاليتهاي زارعي

5-  بهره برداري بي رويه از منابع و ذخاير آبزي در اشكال صيد و شكار

احداث جاده ميان گذر در تالاب انزلي:

جام جم آنلاين: معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست كشور قطعي شدن احداث جاده ميان گذر تالاب انزلي خبر داد.

دكتر دلاور نجفي با اعلام اين خبر به مهر گفت: بعد از آنكه در كميسيون زير بنايي دولت در خصوص ساخته نشدن كنار گذر وزارت راه در تالاب انزلي به نتيجه نرسيدم موضوع به معاونت علمي و فناوري رئيس جمهوري سپرده شد تا بين اصرار وزارت راه و ترابري و مخالفت سازمان محيط زيست حکميت کند که اين حکميت منجر به تاييد طرح وزارت راه و ترابري براي احداث کريدور در تالاب انزلي شد

معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان محيط زيست با اشاره به تاييد مسير مورد نظر وزارت راه از سوي صادق واعظي زاده معاون علمي و فناوري رئيس جمهوري افزود: قرار شد 60 درصد طول اين مسير به صورت پل باشد، دهانه پلها گشاد و با فاصله ساخته شود، از عايقهاي نوري و صوتي استاندارد استفاده شود که با اجراي اين طرح تنها 40 درصد دغدغه هاي زيست محيطي ما برطرف مي شود و 60 درصد مشکلات باقي مي ماند.

اين مسئول محيط زيستي کشور با انتقاد از کافي نبودن استاندارسازي در احداث اين کريدور در دل تالاب انزلي تاکيد کرد: با توجه به اينکه اين جاده از ميانه تالاب گذر  مي کند، خيلي از آسيبهاي پيش بيني شده در اين تالاب مرتفع نمي شود و بسياري از مشکلات در حين احداث اين جاده جان تالاب انزلي را با خطر مواجه خواهد ساخت.

به نظر مي رسد اصرار وزارت راه و ترابري براي احداث کنار گذر تالاب انزلي، مرگ اين تالاب زيبا را نزديک کند به نحوي که به عقيده کارشناسان، بيش از 500 هکتار از اين تالاب با احداث اين راه بلعيده مي شود و اين مسئله به مرور زمان باعث وصل شدن تالاب به بندر انزلي و در نهايت وادار شدن تالاب به خود زني و نابودي کامل خواهد شد.

منابع و مآخذ:

1-  اصلاح عرباني، 1380، جلد اول سيماي طبيعي

2-  مستند بازگشت پرنده مهاجر، نويسنده حامد خسروي ( كاري از صدا و سيماي مركز گيلان )

3-   سايت ايرنا، گيل نيوز، جام جم